دقت در انتخاب دوست

دقت در انتخاب دوست

هر انسانی از تنهایی رنج می‌برد و به دنبال دوست و هم نشینی شایسته برای خود می‌گردد. در این میان، چون جوانان در رشد اخلاقی و اجتماعی هستند، بهره‌مندی از رفیق و هم نشین مناسب برای آنان ضرورت بسیار دارد؛ چه اینکه هم نشین نیکو می‌تواند عامل رشد و شکوفایی معنی آنان باشد، همان گونه که دوستان ناسالم نیز گاه راه سقوط و تنزل را برایشان فراهم می‌سازند. از این رو، باید با دوراندیشی، در انتخاب دولت اقدام کرد. بیشتر جوانانی که به سقوط و کشیده شده اند، مساله هم‌نشینی و مصاحبت با افراد شرور و فاسد را مهم‌ترین عامل شکست خود بر می‌شمارند. پس ضرورت داشتن دوست و معاشرت از یک سو و پرهیز از دوستان ناباب از سوی دیگر، ما را بر آن می‌دارد تا در «آیین دوست‌یابی» دقت کنیم و با هوشیاری و فراست، معیارهایی را که از آموزه‌های دینی به دست می‌آید، در نظر بگیریم.البته عاقلانه آن است که دوستی‌ها بر اساس، ارتباط‌های صمیمانه مبتنی بر اخلاق والای انسانی شکل گیرد. بنابراین، روابطی که با انگیزه سودآوری و رسیدن به منافع باشد، در این چرخه قرار نمی‌گیرد.

تاثیرپذیری از دوستان

تاثیرپذیری و تاثیرگذاری، از ویژگی‌های روحی و روانی انسان است و موجودات دیگر، از این نعمت الهی محرومند. در این زمینه، ابوحامد محمدبن غرالی طوسی می‌گوید:به درستی که اخلاق نیکوی انسان یا فطری و موروثی اوست یا با عادت به کارهای خوب به دست می‌آید یا به وسیله نگاه کردن رفتارهای انسان‌های خوب و نیک رفتار و هم نشینی با آنها کسب می‌شود؛ زیرا طبع انسان، از طبع هم نشین،خیر و شر، هر دو را کسب می‌کند.امام علی (ع) در نامه ای می‌نویسد: واحْذَرْ صَحابَهَ مَنْ یَقیلُ رَایُهُ و یُنْکَرُ وَ عَمُلُه فَاِنَ الصاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصاحِبِه. از رفاقت با کسانی که افکارشان خطاست و اعمالشان ناپسند، برحذر باش؛ زیرا آدمی به راه و روش رفیقش خو می‌گیرد و به افکار وی معتاد می‌شود.امام صادق (ع) نیز می‌فرمایند: «منْ یَصْحَبُ صاحِبُ السوءِ الایُسْلَمُ؛ کسی که با رفیق بد هم نشین شود، سالم نمی‌ماند و سرانجام به ناپاکی آلوده می‌شود».

شاخصه های دوستان ناباب

امام صادق (ع) در روایتی، معیار دوستان ناباب را از زبان امام علی (ع) چنین می‌فرماید: مسلمانان باید از رفاقت با سه کس اجتناب کنند: اول، هرزه و بی باک؛ زیرا او کار خود را برای تو زینت می‌دهد و دوست دارد تو هم مانند او باشی و در زمینه دین و آخرت، تو را یاری نمی‌کند و هم نشینی با او قساوت قلب می‌آورد و رفت و آمد با او مایه ننگ و عار است.دوم، احمق؛ زیرا او به خیر و خوبی تو دستور نمی‌دهد و شری را هم نمی‌تواند از تو دفع کند و چه بسا بخواهد به تو سودی برساند، ولی به خاطر حماقتش، به تو ضربه می‌زند. پس مرگ او بهتر از زندگی و سکوتش بهتر از سخن گفتنش باشد.سوم، دروغ گو؛ زیرا او وبال توست. گفته دیگران را برای تو و از تو را برای دیگران بازگو می‌کند. هرگاه ماجرایی را کامل بیان کرد، به دنبالش کلام دیگری را می‌گوید، چه بسا راست می‌گوید و کسی باور نمی‌کند و میان مردم دشمنی اندازد و سبب کینه میان مردم شود. پس، از خدا بترسید و مواظب اعمال خود باشید.

پرهیز از دوستان بدنام

معاشرت و دوستی، تاثیرهای نیک یا ناخوشایند بر آدمی می‌گذارد. سخن استاد استاد شهید مرتضی مطهری نیز در این باره بسیار آموزنده است.در باب معاشرت، آن چیزی که اثرش فوق العاده است، پیدا شدن ارادت است. مساله ارادت و شیفتگی به یک شخص معین، بالاترین و بزرگ ترین عامل است. در تغییر دادن انسان و این اگر بجا بیفتد، فوق العاده انسان را خوب می‌کند و اگر نابجا بیفتد، آتشی است که آدمی را آتش می‌زند.بنابراین، جوانانی که با دوستان فاسد و بدنام رفاقت می‌کنند، حتی اگر خود را فردی بااراده بپندارند از بدنامی اجتماعی و سوء شهرت نمی‌توانند خود را حفظ کنند. پیامبر گرامی در این رابطه می‌فرمایند: «اَوْلَی الناسِ بالتُهْمَهِ مَنْ جالَسَ اَهلِ التُهْمَهِ. هرکس با متهمان هم نشینی کند، بیشتر از بقیه مردم سزاوار تهمت است.دوستان انسان، نشان‌دهنده نوع شخصیت دینی و اجتماعی او هستند. از این رو، شایسته نیست آدمی با هر کسی طرح دوستی بریزد، بدون آنکه از او اطمینان یابد.شک نیست که کناره گیری از انسان‌های گمراه و تبه کار، امری بایسته است.امام علی (ع) می‌فرماید: مُجال لِسَهِ اَهْلِ الْهَوی مَنْسَاَهً لِلْایمانِ و مُحْضَرِهً لِلشَیطانِ.هم نشینی با اهل هوا و هوس، دور کننده ایمان و نزدیک کننده شیطان برای انسان است.

آثار هم نشینی با نیکان و بدان

قرآن مجید می‌فرماید: با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر می‌خوانند و تنها رضای او را می‌طلبند و هرگز به خاطر زیورهای دنیا، چشمان خود را از آنها برمگیر و از کسانی که قلب شان را از یاد خدا غافل ساختیم، اطاعت مکن؛ همان‌ها که از هوای نفس پیروی کردند و کارهایشان افراطی است. از پیامبر اکرم(ص) نیز نقل است: اَسْعَدُ الناسِ مَنْ خالَطَ کِرامَ‌الناس. از همه سعادتمندتر، آن کسی است که با مردم نیک و بزرگوار معاشرت کند. امام علی (ع) نیز هشدار می‌دهد: عَلَیْکَ بِاخِوانِ الصِدْقِ فَاَکْثِرِ مِنْ اکْتسابِ هِم فَاِنَهُمْ عُدَهٌ عِنْدَ الرِخا وَ جُنَهٌ عِنْدَ الْبَلا. بر شما باد دوستان راست گو و درست کردار. پس زیاد کن کسب چنین دوستی؛ زیرا چنین دوستانی کمک کار در زمان آسایش و سپر در هنگام بلا هستند. در مقابل، معاشرت با بدان، روح را تاریک و حس شخصیت را ضعیف و زشتی کارهای بد را درنظر آدمی کم می‌کند، چنان که امام علی (ع) می‌فرمایند: «مَجالُسَهُ الْاَسْرارِ تُورِثُ سُوءَ الظَنَ بالْاخْیارِ؛ هم نشینی با بدان، سبب بدبینی می‌شود».

ویژگی های دوستان خوب

آموزه‌های دینی، افراط و تفریط در دوست یابی نهی و تنهایی را نکوهش کرده و گزینش دوستان را بدون دقت و هدف را نیز نپذیرفته، بلکه چارچوبی مشخص در این زمینه ارائه کرده است. رسول گرامی اسلام در روایتی از این چارچوب‌ها چنین یاد می‌کنند: جالِس الْاَبْرارَ فَاِنَکَ اِن فَعَلْتَ خَیْراً حَمَدوُکَ وَ انْ اخطَاْتَ لَمْ یَعْفُوکَ.با ابرار هم نشین باشید؛ چرا که اگر کار خیری انجام دادید، شما را تشویق و ترغیب می‌کنند و اگر اشتباهی از شما سر زد، از شما نمی‌گذرند، بلکه تذکر می‌دهند.آن حضرت در سخن دیگر، ویژگی‌های دوستان خوب را چنین می‌شمارد.هم نشین نباشید، مگر نزد عاملی که شما را دعوت کند از پنج چیز به سوی پنج چیز: از شک به سوی یقین؛ و از ریا و ظاهر فریبی به سوی اخلاص؛ از زیاده خواهی به کم خواستن؛ از کبر و تکبر به سوی تواضع و فروتنی و از نیرنگ به سوی نیک خواهی. یکی از ویژگی‌های همنشین نیک، همراهی او با فرد در فراز و نشیب‌های روزگار است.

امام علی (ع) درباره این شاخصه دوستان می‌فرماید: لایَکُونُ الصَدیقُ صَدیقاً حَتَی یَحْفَظَ اَخاهُ فی ثَلاثٍ: فی نَکْتَبهٍ و غَیْبَتهٍ و وَفاتِه.دوست را نمی‌توان دوست نامید، مگر اینکه او دوست خودش را در سه صورت حفاظت کند: هنگام گرفتاری دوست؛ در نبود دوست و هنگام مرگ دوست.نکته مهم دیگر اینکه در حدیثی از رسول اکرم (ص) آمده است، دوستان صادق و پرهیزگار، در دنیا و آخرت در کنار دوستان خود هستند. آن جا که می‌فرماید: اِسْتکْتِروا مِنَ الْاِخْوانِ فَاِنَ لِکُلِ مُؤمِنٍ شَفاعَهٌ یَوْمَ الْقیامَهِ. بر دوستان مؤمن خود بیفزایید؛ زیرا برای هر مؤمنی مقام شفاعت در روز قیامت هست.