راه حلی برای حل اختلافات
این آیه و آیاتى که در سوره صافات درباره حضرت یونس آمده استفاده مىشود که براى حل مشکل و یا در هنگام مشاجره و نزاع و هنگامى که کار به بنبست کامل مىرسد و هیچ راهى براى پایان دادن به نزاع دیده نمىشود، میتوان از قرعه استمداد جست. ذلِکَ مِنْ …
این آیه و آیاتى که در سوره صافات درباره حضرت یونس آمده استفاده مىشود که براى حل مشکل و یا در هنگام مشاجره و نزاع و هنگامى که کار به بنبست کامل مىرسد و هیچ راهى براى پایان دادن به نزاع دیده نمىشود، میتوان از قرعه استمداد جست.
ذلِکَ مِنْ أَنبَاء الْغَیْبِ نُوحِیهِ إِلَیکَ وَمَا کُنتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُون أَقْلاَمَهُمْ أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ وَمَا کُنتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُونَ (آل عمران ـ 44)
این [جمله] از اخبار غیب است که به تو وحى مىکنیم، و [گرنه] وقتى که آنان قلم هاى خود را [براى قرعه کشى به آب] میافکندند تا کدام یک سرپرستى مریم را به عهده گیرد، نزد آنان نبودى و [نیز] وقتى با یکدیگر کشمکش مىکردند نزدشان نبودى.
سرپرستى مریم
این آیه اشاره به گوشه دیگرى از داستان مریم مىکند و مىفرماید: “آنچه را درباره سرگذشت مریم و زکریا براى تو بیان کردیم، از خبرهاى غیبى است که به تو وحى مىکنیم” (ذلِکَ مِنْ أَنبَاء الْغَیْبِ نُوحِیهِ إِلَیکَ)
زیرا این داستان ها به این صورت (صحیح و خالى از هرگونه خرافه) در هیچ یک از کتب پیشین که تحریف یافته است، وجود ندارد و سند آن تنها وحى آسمانى قرآن است.
سپس در ادامه این سخن مىگوید: “در آن هنگام که آنها قلم هاى خود را براى (قرعهکشى و) تعیین سرپرستى مریم در آب افکندند، تو حاضر نبودى و نیز هنگامى که (علماى بنى اسرائیل براى کسب افتخار سرپرستى او) با هم کشمکش داشتند حضور نداشتى” و ما همه اینها را از طریق وحى به تو گفتیم (وَمَا کُنتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُون أَقْلاَمَهُمْ أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ وَمَا کُنتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُونَ)
همان گونه که در تفسیر آیات قبل گفته شد، مادر مریم پس از وضع حمل، نوزاد خود را در پارچهاى پیچید و به معبد آورد و به علما و بزرگان بنى اسرائیل خطاب کرد که این نوزاد براى خدمت خانه خدا نذر شده است، سرپرستى او را به عهده بگیرید.
از آنجا که مریم از خانوادهاى بزرگ و معروف به پاکى و درستى (خانواده عمران) بود، عابدان بنى اسرائیل، براى سرپرستى او بر یکدیگر پیشى مىگرفتند، و به همین جهت چارهاى جز قرعه نیافتند.
به کنار نهرى آمدند و قلم ها و چوب هایى که به وسیله آن قرعه مىزدند حاضر کردند و نام هر یک را به یکى از آنها نوشتند، هر قلمى در آب فرو مى رفت برنده قرعه نبود، تنها قلمى که روى آب باقى ماند، قلمى بود که نام زکریا بر آن نوشته شده بود. راه حلی برای حل اختلافات
به این ترتیب سرپرستى زکریا نسبت به مریم مسلم شد و در واقع از همه سزاوارتر بود زیرا علاوه بر دارا بودن مقام نبوت، شوهر خاله مریم بود.
قرعه آخرین راه حل اختلاف
از این آیه و آیاتى که در سوره صافات درباره یونس آمده، استفاده مىشود که براى حل مشکل و یا در هنگام مشاجره و نزاع و هنگامى که کار به بنبست کامل مىرسد و هیچ راهى براى پایان دادن به نزاع دیده نمىشود، مىتوان از قرعه استمداد جست.
همین آیات به ضمیمه روایات پیشوایان اسلام سبب شده که قاعده قرعه به عنوان یکى از قواعد فقهى در کتب اسلامى شناخته شود و از آن بحث گردد اما قرعه مشروط به وجود بنبست کامل است؛ بنابراین هرگاه طریق دیگرى براى حل مشکل پیدا شود از قرعه نمىتوان استفاده کرد. راه حلی برای حل اختلافات
طرز قرعهکشى در اسلام صورت خاصى ندارد بلکه مىتوان از چوبههاى تیر یا سنگ ریزه یا کاغذ و مانند آن طورى استفاده کرد که تبانى و زدوبند در آن راه نداشته باشد. روشن است که در اسلام از طریق قرعهکشى نمىتوان برد و باخت کرد: زیرا این موضوع مشکلى نبوده که براى حل آن متوسل به قرعه شویم و چنان درآمدى مشروع نیست.
این نکته نیز لازم به یادآورى است که قرعه تنها مخصوص منازعات و اختلافات میان مردم نیست بلکه بنبست هاى دیگر را نیز مىتوان با آن گشود مثلاً همان طور که در احادیث وارد شده، اگر انسان منحرفى با گوسفندى آمیزش جنسى کند، سپس آن را در میان گله گوسفندان رها نماید و شناخته نشود باید به قید قرعه یکى از آنها را خارج ساخت و از خوردن گوشت آن اجتناب نمود زیرا کنار گذاشتن همه آنها زیان بزرگى است و استفاده از گوشت همه آنها نیز جایز نمىباشد. در اینجا قرعه حل مشکل مىکند.
بحث لغوی آیه:
(أَنْباءِ الْغَیْبِ) یعنى اخبار غیبى از قبیل داستان حضرت مریم و مادرش و قصه حضرت زکریا و پسرش حضرت یحیى می باشد که آنها را در مقالات قبلی توضیح دادیم.
پیامهای آیه:
1ـ انبیاء از طرف خدا بر گوشهاى از غیب آگاه مىشوند. «مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ» (یکى از جلوه هاى اعجاز قرآن، گزارشات غیبى و نقل نهفته هاى تاریخ است).
2ـ حکایت هاى قرآن، تنها از طریق وحى براى رسول خدا کشف شد و قبل از آن نه در کتابى بود و نه در سینهاى. «مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ»
3ـ یکى از راه هاى شناخت تاریخ پیشینیان، وحى است. «ذلِکَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ»
4ـ یکى از راه هاى حلّ اختلاف، قرعه است. «یُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ» (امام باقر علیه السلام فرمود: اوّلین کسى که مورد قرعه قرار داده شد، مریم علیها السلام بوده، و این قرعهکشى در زمان یتیمى آن حضرت بوده است.) (من لایحضر، ج 3، ص 51 بحار، ج 14، ص 192.) راه حلی برای حل اختلافات
5ـ یک گذشت از مادر و این همه کرامت براى فرزند. «نَذَرْتُ»، «أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ» (مادرِ مریم با آنکه سال ها صاحب فرزند نمىشد، ولى به خاطر نذرى که کرده است از فرزند دلبندش مىگذرد و در مقابل، بزرگان بنى اسرائیل براى سرپرستى او سر و دست مىشکنند)
6ـ بزرگان، در قبول مسئولیّت هاى مقدّس با هم رقابت مىکنند. «أَیُّهُمْ یَکْفُلُ مَرْیَمَ»
منابع:
تفسیر نور، ج 2
تفسیر نمونه، ج 2
من لا یحضرالفقیه، ج 3
بحارالانوار، ج 14
تفسیر آسان، ج 2