پاکسازی پوست با صابون مناسب

نگاه کلی پاکسازی پوست برای تامین سلامتی آن لازم است و موجب زیبایی ظاهری نیز می شود. آلودگی های پوست که باید از روی آن پاک شود، از موارد زیر تشکیل شده اند: • غبار • دوده موجود در هوا • عرق • مواد ناشی از تجزیه سموم • باقیمانده مواد آرایشی که قبلا استفاده شده • و مواد دیگر موجود در هوا که برحسب موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی فرق می کند. این مواد به لایه چربی نازک روی سطح پوست می چسبند. به دلیل این که آلودگی ها درون لایه چربی پوست قرار گرفته اند، شستن با آب به تنهایی برای تمیز کردن پوست کافی نیست. چربی آب را دفع می کند و به همین دلیل آب نمی تواند لایه چربی روی پوست را که حاوی ذرات آلودگی است، بردارد و تمیز کند. هر کسی که یک بار در زندگی سعی کرده باشد روغن را با آب از روی دستش تمیز کند، می داند که آب نمی تواند روغن یا چربی را پاک کند. واضح است که برای تمیز کردن موثر لایه چربی روی سطح پوست که حاوی آلودگی است، باید از صابون استفاده کرد.

عملکرد صابون

ماده فعال موجود در صابون نمک اسیدهای چرب مختلف است.

اسیدهای چرب رایج موجود در صابون عبارتند از:

اسید استئاریک، اسید پالمتیک، اسید اولئیک، اسید میریستیک و اسید لوریک.

پایه صابون معمولی و کلاسیک که صابون سخت یا صابون دستشویی نامیده می شود، از نظر ساختمان شیمیایی شامل نمک های سدیم اسید های چرب است. این اسید های چرب از منابع حیوانی یا گیاهی به دست می آیند. به دلیل ساختمان خاص مولکولی، اجزای صابون قطرات چربی حاوی آلودگی را می پوشانند و موجب شسته شدن این قطرات آلوده ی چربی از روی پوست می شوند. اجزایی از صابون که اجزای چربی را می پوشانند و موجب شسته شدن قطرات چربی آلوده می شوند، میسل نام دارند. مولکول های صابون به دلیل بار الکتریکی که دارند، آرایش خاصی به خود می گیرند و تشکیل میسل می دهند. میسل های صابون قطرات چربی را احاطه می کنند و موجب پاک شدن آن ها از روی پوست می شوند.

ضرر های صابون های معمولی

آب لوله کشی معمولی حاوی کلسیم و منیزیم است. به همین دلیل وقتی از صابون معمولی استفاده می کنیم، نمک های کلسیم و منیزیم اسید های چرب ساخته می شود. این ها نمک های چسبنده ای هستند که به خوبی در آب حل نمی شوند بلکه روی پوست باقی می مانند و ممکن است موجب التهاب پوست شوند.

دلیل دیگری که صابون معمولی ممکن است ایجاد آزار پوستی بکند این است که pH بالایی دارد. pH صابون معمولی بین ۹ و ۱۰ است ( و گاهی حتی بالاتر از ۱۰) که این بسیار بیش تر از pH پوست نرمال است (که معمولا بین ۴ تا ۶٫۵ است). در نتیجه، وقتی صابون معمولی در تماس با پوست قرار می گیرد، pH  پوست را بالا می برد. البته، پوست سالم ساز و کارهایی برای تنظیم pH خود دارد و به همین دلیل کمی بعد از تماس     با صابون معمولی سطح اسیدیته ی آن به سطح معمول بر می گردد. مطالعات مختلف نشان می دهد که pH پوست ۳۰ دقیقه تا دو ساعت بعد از استفاده از صابون معمولی به سطح طبیعی بر می گردد. با این حال، در بعضی افراد تغییر ناگهانی pH پوست، به خصوص افزایش ناگهانی آن، موجب آزار و تحریک شدید پوستی می شود. بنابراین، در صنایع بهداشتی و آرایشی تلاش بر این است که pH مواد پاک کننده را با pH پوست تطبیق دهند.

اسیدیته ی پوست عامل محافظت در برابر عفونت

اسیدیته ی پوست ساز و کار حفاظتی طبیعی بدن در برابر عفونت های باکتریال و قارچی است، pH طبیعی پوست مانند لباس محافظ اسیدی عمل می کند.

مفهوم pH :

pH یک مقدار عددی برای بیان میزان اسیدی بودن محلول است. اسیدیته محلول با غلظت یون های هیدروژن آن مشخص می شود. عدد pH محدوده ای از صفر تا ۱۴ دارد. عدد واقعی pH از محاسبه لگاریتمی غلظت یون های هیدروژن در محلول به دست می آید.

•    یک اسید بسیار قوی مثل اسید هیدروکلریک غلظت بالایی از یون های هیدروژن دارد و pH آن نزدیک به صفر است.

•    یک باز (قلیایی) بسیار قوی مثل هیدروکسید سدیم غلظت پایینی از یون های هیدروژن دارد و pH آن نزدیک به ۱۴ است.

•    pH آب خالص که خنثی است ۷ است.

•    pH خون ۷٫۴

•    pH شیر بین ۶ تا ۷ است.

•    pH آب لیمو بین ۲ تا ۳ است.

•    و pH  پوست بین ۴ تا ۶٫۵ است.

صابون های صناعی (صابون های بدون صابون)

به دلیل ضرر های صابون های معمولی، نیاز به صابون های جدید به وجود آمد. در حدود سال ۱۹۴۰ شرکت های آرایشی شروع به تولید صابون های صناعی کردند که اکثرا از محصولات جانبی پالایش نفت خام ساخته می شوند.

سورفاکتانت ها یا مواد فعال بر سطح ترکیبات محلول در آب هستند که جزء اصلی صابون ها و شامپو ها را تشکیل می دهند. مواد فعال بر سطح موجود در صابون های جدید  دقیقا همان گونه عمل می کنند که برای صابون های معمولی گفته شد. یعنی به دلیل بار الکتریکی تشکیل میسل می دهند، قطعات کوچک روغن درون میسل به دام می افتند و به این ترتیب قطعات روغنی و آلودگی های موجود در آن از روی پوست شسته می شوند. تمام مواد پاک کننده ی دیگری که بر اساس مواد فعال بر سطح عمل می کنند با نام های صابون های مصنوعی، صابون های بدون صابون، غیر صابون ها و صابون های صناعی شناخته می شوند و به شکل جامد یا مایع هستند.

تعریف واژه شوینده

بعضی از مردم هر نوع ماده تمیزکننده ای را تحت نام شوینده طبقه بندی می کنند. ولی معمولا منظور از واژه شوینده صناعی، صابون بدون صابون است. معمولا تولیدکنندگان واژه شوینده را در مورد پاک کننده های پوست به کار نمی برند و از واژه صابون بدون صابون یا سورفاکتانت استفاده می کنند زیرا مردم عادی واژه ی شوینده را برای پاک کننده های قوی مثل مایع ظرفشویی به کار می برند. در واقع، تمام شوینده ها به همان طریقی که در بالا توضیح داده شد، کار خود را انجام می دهند.

مزایای صابون های صناعی

صابون های صناعی معمولا نسبت به صابون های معمولی آزار پوستی کم تری ایجاد می کنند. در ضمن pH صابون های صناعی را می توان با اضافه کردن موادی مثل اسید لاکتیک یا اسید سیتریک متناسب با pH پوست سالم تنظیم کرد.

مواد دیگر موجود در صابون ها

همان طور که ذکر شد، ماده فعال موجود در تمام مواد پاک کننده و صابون ها مواد فعال بر سطح هستند. به غیر از سورفاکتانت مواد دیگری نیز در صابون ها به کار می رود:

•    مرطوب کننده ها

•    مواد نگه دارنده

•    مواد رنگی

•    عطرها

•    مواد ضد باکتری

•    مواد تغییر دهنده pH

•    و مواد دیگر.

مرطوب کننده ها

تمام صابون ها لایه چربی سطح پوست را بر می دارند. ولی این فقط چربی حاوی آلودگی نیست که پاک می شود بلکه لایه چربی طبیعی پوست که برای حفاظت پوست اهمیت دارد نیز برداشته می شود. بدین ترتیب در اثر استفاده از صابون، با حذف لایه چربی طبیعی، پوست خشک می شود. از بین رفتن لایه محافظ پوست احتمال آزار و التهاب پوست را بالا می برد. به همین دلیل، صابون ها حاوی مواد مرطوب کننده مانند لانولین، گلیسیرین و چربی های مختلف گیاهی هستند. این مواد لایه محافظی روی پوست باقی می گذارند تا اثر خشک کنندگی صابون را خنثی کند اما هم کارکرد خود صابون (در برداشتن چربی) و هم آبکشی پوست باعث می شود که مرطوب کننده های صابون نیز از روی پوست شسته شوند. بنابراین، بعد از استفاده از صابون مرطوب کننده زیادی روی پوست باقی نمی ماند و افرادی که تمایل به خشکی پوست داشته باشند باید از کرم ها یا پماد های مرطوب کننده استفاده کنند و به صابون های مرطوب کننده اکتفا نکنند.

صابون های مخصوص پوست چرب

این صابون ها حداقل مقدار مرطوب کننده را دارند. به علاوه، حاوی سورفاکتانت هایی هستند که تاثیر ویژه ای در از بین بردن لایه چربی پوست دارند و عموما استفاده از مرطوب کننده باید بر اساس نوع پوست صورت گیرد، افراد با پوست خشک باید از صابون های حاوی مرطوب کننده استفاده کنند. از سوی دیگر، برای افراد با پوست چرب و کسانی که آکنه دارند لازم (و حتی عاقلانه) نیست که از صابون حاوی مرطوب کننده استفاده کنند.

صابون های شفاف

نوع دیگری از صابون هایی که حاوی مرطوب کننده هستند، معمولا غلظت بالاتری از گلیسیرین یا قند های مختلف را دارند. غلظت بالای گلیسیرین باعث شفاف شدن صابون می شود. عده ای از متخصصان پوست عقیده دارند که گلیسیرین آّب پوست را جذب می کند. در نتیجه در بعضی موارد باعث خشکی پوست می شود. به همین علت، بعضی از صابون های شفاف حاوی مرطوب کننده های اضافی هستند و بدین ترتیب صابون های خاصی را می توان برای انواع مختلف پوست، خشک، چرب و معمولی تولید کرد. در مجموع، صابون های شفاف صابون های ملایم به حساب می آیند.

عطرها

همانند اکثر فرآورده های آرایشی دیگر، عطرهای گوناگونی به صابون ها اضافه می شود تا بوی مواد خام موجود در صابون را پنهان کند. گاهی این مواد ایجاد حساسیت می کنند.

مواد ضد باکتری

صابون های ضد باکتری معمولا حاوی تری کلوکاربان و تری کلوزان هستند. باقی ماندن این مواد روی پوست بعد از شستشو از رشد باکتری ها جلوگیری می کند. صابون هایی که حاوی مواد ضد باکتریال هستند، اکثرا برای جلوگیری از ایجاد بوی بد بدن به کار می روند. در ضمن، این صابون ها برای انواع مختلف عفونت های سطحی پوست (مانند فولیکولیت یا عفونت فولیکول های مو یا آکنه) و بعد از تماس با آلودگی یا احتمال بروز آن به کار می روند.

صابون های دیگری نیز وجود دارند که حاوی مواد ضد باکتری هستند:

•    بعضی از صابون ها حاوی بنزوئیل پراکسید هستند که در درمان آکنه استفاده می شود. به بخش بعدی این فصل که در مورد صابون های مورد استفاده در آکنه است رجوع کنید.

•    صابون هایی که حاوی غلظت بالایی از اسید لاکتیک هستند، pH حدود ۳٫۵  دارند. این صابون ها تا حدی اثر ضد باکتری دارند.

•    صابون های حاوی پویدون ید (یکی از ترکیبات ید) اثر ضد باکتری مشخصی دارد ولی باعث آزار و التهاب پوست می شود. به همین دلیل این صابون ها را فقط باید بعد از مشورت با پزشک مصرف کرد. در بعضی موارد، متخصصان زنان و زایمان این نوع صابون را برای شستشوی واژینال توصیه می کنند.

موادی که pH پوست را تغییر می دهند

اکثرا از دسته اسیدها هستند، مثل اسید سیتریک و اسید لاکتیک. هدف از استفاده از این مواد، نزدیک کردن pH صابون به pH پوست سالم است یعنی بین ۴ تا ۶٫۵ .     انواع به خصوصی از صابون ها برای کاهش pH پوست ساخته شده است. زیرا به نظر می رسد کاهش pH پوست خود اثر ضد باکتریال دارد.

مواد دیگر

بعضی از صابون ها حاوی مواد دیگری هستند مثل ویتامین ها، فرآورده های طبی و مواد کمیاب طبیعی که معمولا از گیاهان و میوه ها به دست می آیند. در بیش تر موارد، این مواد هیچ ارزش طبی اثبات شده ای ندارند. صابون ها برای مدت کوتاهی در تماس با پوست باقی می مانند و حتی اگر عملکرد این مواد واقعا همانی باشد که ادعا می کنند، به سرعت از روی پوست شسته می شوند. تاثیر هر ماده ی افزودنی روی پوست باید در نظر گرفته شود. اگر ماده ی خاصی واقعا برای پوست مفید است، بهتر است آن را به شکل دیگری غیر از صابون (مثلا به شکل کرم، پماد، محلول و …)  استفاده کرد. چون در صورت استفاده به شکل های مذکور، مواد مدت طولانی تری با پوست در تماس می مانند و ممکن است تاثیر بهتری روی پوست داشته باشند.

صابون های ملایم/هیپو آلرژنیک

صابون هایی هستند که بعضی از مواد افزودنی مثل عطرها و مواد رنگی از آن برداشته شده است (البته ظاهرا درست تر این است که بگوییم این مواد از ابتدا به این نوع صابون ها اضافه نشده است). این ها موادی هستند که از لحاظ آماری احتمال بیش تری برای ایجاد التهاب پوستی و واکنش های آلرژیک دارند. ویژگی دیگر این صابون ها این است که حاوی موادی از گروه بتائین هستند. بتائین ها سورفاکتانت های آمفوتریک ملایمی هستند که سوزش پوستی و چشمی کم تری به وجود می آورند. با این حال، حتی صابون های ملایم نیز ممکن است التهاب پوستی و واکنش های آلرژیک ایجاد کنند، اگر چه احتمال آن از نظر تئوریک کم تر از صابون های معمولی است. صابون های هیپو آلرژنیک برای استفاده ی افرادی با پوست آسیب پذیر و کودکان طراحی شده است.

صابون های مورد استفاده در آکنه

همان طور که قبلا ذکر شد، بعضی از صابون هایی که برای آکنه استفاده می شوند، حاوی مواد ضد باکتری مانند بنزوئیل پراکسید هستند. بنزوئیل پراکسید ماده ای اکسیدکننده و قوی است که به فولیکول مو نفوذ و روی باکتری هایی عمل می کند که در ایجاد آکنه دخالت دارند. صابون های دیگری که در آکنه استفاده می شوند عمدتا صابون های طراحی شده برای پوست های چرب هستند که خاصیت پاک کنندگی بسیار قوی دارند. کم کردن چربی پوست به درمان آکنه کمک می کند. باید توجه داشت بیش تر فرآورده هایی که امروزه در درمان آکنه به کار می روند، پوست را خشک می کنند و استفاده ی بیش از حد از صابون های خشک کننده ی پوست به همراه داروهای ضد آکنه که خود اثر خشک کننده روی پوست دارند، ممکن است موجب خشکی شدید پوست شود.

شستن صورت

•    از صابون ملایم متناسب با نوع پوست استفاده کنید. برای پوست های خشک از صابون دارای مرطوب کننده استفاده کنید.

•    احتیاجی به ساییدن بیش از حد صورت هنگام شستشوی آن نیست.

•    در زمان خشک کردن صورت از مالیدن شدید پوست خودداری کنید چون ممکن است موجب التهاب پوستی شود. پوست را با ضربه زدن آرام به صورت با حوله ای نرم خشک کنید.

•    برای شستشو از آب ولرم، نه خیلی سرد و نا خیلی گرم، استفاده کنید.