ادب یعنی چه؟

دیروز هنگام پیاده شدن از مترو در ایستگاه مشغول دیدن مشاجره ی لفظی دو شهروند بودم. یکشان به آن یکی می گفت: “تو اصلا میدانی ادب یعنی چه؟؟ “

سوالش برایم جالب بود. ادب یعنی چه؟؟ .آخر من هم دقیقا جوابش را نمیدانستم. پس بر آن شدم تا جواب این سوال”پیر فرزانه ” را پیدا کنم.

آنچه که در کتابهای مختلف در مورد ادب نوشته شده بود شامل این بود که:

استاد جلال الدین همایی می گوید: “آنچه لغت نویسان در مفهوم لغوی ادب نوشته اند، نزدیک به یکدیگر است، چه ادب را به معنی زیرکی و حذاقت و ظرافت در زبان و امثال آنها نوشته اند.

به تعبیر بعضی، ادب عبارت است از نیک گفتاری و نیک کرداری و برخی دیگر نیز ادب را در فارسی به فرهنگ ترجمه کرده و گفته اند: ادب یا فرهنگ به معنای دانش می باشد و لا علم چندان فرقی ندارد.”

مرحوم حسن عمید نیز معانی ذیل را برای واژه ی ادب ذکر کرده است: “ادب – عربی (به فتح همزه و دال) دانش، فرهنگ، روش پسندیده، خوی خوش، آداب جمع آن است.”

در نعریف و تحدید ادب اصطلاحی، عبارت علما مختلف و متفاوت است. بعضی را عقیده بر این است که ادب هر ریاضت محموده ای است که انسان را به فضیلتی می آراید و صفت نیکو کرداری پدید می آورد.

و برخی نوشته اند: “الادب ما یحترز به عن جمیع انواع الخطا”. یعنی ادب عبارت است از شناسایی چیزی که به توسط آن احتراز از جمیع انواع خطا میسر می گردد.

عباس اقبال نیز در تاریخ ادبیات ایران آورده است: ادبای قدیم در تعریف ادب و اقسام آن و تعداد علوم ادبیه اختلاف کرده اند. بعضی گفته اند که : “ادب هر ریاضت ستوده ای است که انسان را به فضیلتی از فضایل بیاراید.” و بعضی دیگر بر این عقیده اند که: ادب عبارت از رعایت قواعد و اصولی است که به وسیله به کار بردن آنها در موقع ادای کلام از خطا و ناصواب احتراز حاصل می شود.” در این صورت آن را به دو قسم تقسیم می کنند:

ادب طبیعی و ادب کسبی

الف. ادب کسبی یا ادب نفس: عبارت از صفات و اخلاق پسندیده ای است که طبعا در هر کس موجود است و در حقیقت فطری و خدادادی است مثل بخشش و بردباری و غیره. معمولا وقتی میگوییم فلانی شخص با ادبی است یعنی به صفات خوب آراسته است.

ب. ادب کسبی یا ادب درسی: فضایلی است که شخص آنها را از راه مطالعه و دقت در گفته های خوب و نوشته های مرغوب نویسندکان مسلم و استادان نظم و نثر فرا می گیرد و جان خود را به محاسن آن می آرایند. و این قسم دوم یعنی ادب کسبی موضوع علم مخصوصی است که عرب آن را “علم ادب” می گویند و ما فارسی زبانان “ادبیات” می خوانیم.

دکتر شریعتی نیز در کتاب “نقد و ادب”ف درباره ی ادب گفته است: “ادب عبارت است از آثاری از شعر و نثر که چون در تحریک اندیشه و احساس قدرت پایداری دارند، زنده ی جاویدند و این آثار از لوازم زندگی ملت هایی است که از تمدن برخوردارند.”