صدقه به فامیل یا غریبه؟

کمک کردن به فامیل‌های نیازمند ارزش‌مندتر از کمک‌ به دیگران است. حتی اگر این فامیل، دشمنی هم با انسان داشته باشد باز هم کمک به وی دارای ثواب زیادتری می‌باشد، چنان‌چه از  حضرت امام صادق (علیه السلام) روایت شده: «از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سۆال شد که کدام قسم صدقه از سایر صدقات ثوابش بیشتر است؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: صدقه دادن به رَحِم و خویشاوندى که کینه شخص‏ صدقه دهنده را به دل داشته باشد».

سوال: ثواب کمک کردن به فامیل نیازمند بیشتر است یا به دیگران؟

کمک کردن به فامیل‌های نیازمند ارزش‌مندتر از کمک‌ به دیگران است. امام على (علیه السلام) به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ‏فرمود: «شروع کن از کسى که مخارج ایشان را تأمین می‌کنى. مادرت، پدرت، خواهرت، برادرت. سپس هر که نزدیک‌تر است و صدقه پذیرفته نیست در حالى که یکى از بستگان، فقیر و محتاج باشد». («قَالَ سَمِعْتُ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ یَقُولُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ یَقُولُ ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ أُمَّکَ وَ أَبَاکَ وَ أُخْتَکَ وَ أَخَاکَ ثُمَّ أَدْنَاکَ فَأَدْنَاکَ وَ قَالَ لَا صَدَقَهَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاج‏»؛ شیخ مفید، الإختصاص، ص 219)

همچنین از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند: آیا صدقه دادن به فقیرانى که بر در خانه‌ها می‌آیند بهتر است یا به خویشاوندان؟ آن حضرت فرمود: «نه، بهتر آن است که صدقه را براى خویشان خود بفرستد، و این اجر و پاداش بیشترى دارد». («عَنْ عَمْرِو بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ سُئِلَ عَنِ الصَّدَقَهِ عَلَى مَنْ یَسْأَلُ عَلَى الْأَبْوَابِ أَوْ یُمْسِکُ ذَلِکَ عَنْهُمْ وَ یُعْطِیهِ ذَوِی قَرَابَتِهِ فَقَالَ لَا بَلْ یَبْعَثُ بِهَا إِلَى مَنْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ قَرَابَهٌ فَهَذَا أَعْظَمُ لِلْأَجْر»؛ شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 142)‏

حتی اگر این فامیل، دشمنی هم با انسان داشته باشد باز هم کمک به وی دارای ثواب زیادتری می‌باشد، چنان‌چه از  حضرت امام صادق (علیه السلام) روایت شده: «از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سۆال شد که کدام قسم صدقه از سایر صدقات ثوابش بیشتر است؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: صدقه دادن به رَحِم و خویشاوندى که کینه شخص‏ صدقه دهنده را به دل داشته باشد». («عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّه ِ(علیه السلام) قَالَ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَیُّ الصَّدَقَهِ أَفْضَلُ قَالَ عَلَى ذِی الرَّحِمِ الْکَاشِح»‏؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ‏4، ص 10)

البته این تا زمانی است که در میان فامیلان نیازمندی وجود داشته باشد، امّا اگر زمانی در میان بستگان، فرد محتاجی پیدا نشد در این صورت باید به دیگران کمک کند.

نظر به این‌که هر شخصی نسبت به بستگانش آگاهی بیشتری دارد و اگر در میان آنان شخص نیازمندی باشد وی را می‌شناسد بر این اساس، اگر همه ما به این وظیفه عمل کنیم دیگر در جامعه، نیازمند و فقیری موجود نخواهد بود.

برای مصرف زکات، موارد متعددی در قرآن کریم ذکر شده که یکی از آنها برای به دست آوردن دل دیگران است. («إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ وَ الْعامِلینَ عَلَیْها وَ الْمُۆَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبیلِ فَریضَهً مِنَ اللَّهِ وَ اللَّهُ عَلیمٌ حَکیمٌ»؛ توبه، 60)

امام باقر (علیه السلام) درباره فلسفه این مورد از زکات، چنین می‌فرماید: «خداوند عزّ و جلّ به پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) دستور داد، با کمک و دست‌گیری کردن با مال و بخشش نمودن به کسانی که خدا را یگانه می‏دانند و از پرستش بت‌ها دست برداشته‌اند اما در پاره‌ای از احکام، معرفت به دین اسلام در دل آنها وارد نشده است، آنان را به اسلام و مسلمانى الفت دهد تا دین و مذهب به اعماق وجودشان راه یافته و بر دینى که بدان در آمده‏ و بر آن اقرار کرده‏اند پایدار بمانند». (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 410 – 411)

بنابر این، اگر کمک کردن به افراد بی‌نماز، تأیید و پشتیبانی سهل انگاری آنان نسبت به نماز نشود، بلکه سبب روی آوری و گرایش آنان به نماز و دین شود نه تنها ایرادی نداشته، بلکه شاید در برخی موارد، لازم باشد. در غیر این صورت، روشن است کمک به افرادی که ارتباط بهتری با خدا دارند، ارزشمندتر بوده و کمک به گناه‌کاران اگر موجب تشویق آنان در گناه باشد، نه تنها پاداشی نخواهد داشت، شاید انسان را شریک در جرم و گناه آنان کند.