آداب معاشرت انسانها با یکدیگر در قرآن

قرآن، کتاب آسمانی مسلمانان، به قدری جامع و کامل است که همه جوانب زندگی را در بر می‌گیرد. در این نوشتار، اشاره‌ای خواهیم داشت به آداب معاشرت افراد با یکدیگر در قرآن کریم.

سوره مبارکه نمل ـ آیه 27

«قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْکَاذِبِین»

«گفت: خواهیم دید آیا راست گفته‌ای یا از دروغگویان بوده‌ای»

جریان خبر هدهد به سلیمان است.

زمانی که به ما خبری داده می‌شود و هیچ قرینه‌ای بر قبول آن نیست، فوراً آن را قبول نکنیم. خبر واحد، حجت نیست و نمی‌توان هر خبر را فوری مبنا قرار داد، بلکه باید در اطلاعات، تأمل داشت.

سوره مبارکه قصص ـ آیه 25

«فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»

«پس یکی از آن دو زن در حالی که به آزرم گام برمی‌داشت، نزد وی آمد [و] گفت: پدرم تو را می‌طلبد تا تو را به پاداش آب‌دادن [گوسفندان] برای ما مزد دهد و چون [موسی] نزد او آمد و سرگذشت [خود] را بر او حکایت کرد [وی] گفت: مترس که از گروه ستمگران نجات یافتی»

جریان دختر شعیب و موسی و ملاقات پر برکتی است که بین آن‌ها صورت گرفت. دختر شعیب به موسی گفت «إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ»

از آداب ملاقات این است که لطف افراد را هیچ‌گاه فراموش نکرده و آن را بی‌پاسخ نگذاریم و بازگو کنیم؛ مثلاً لطفی را که کسی در حق من انجام داده، در ملاقات با دیگری بیان کنم.

سوره مبارکه قصص ـ آیه 24

«فَسَقَی لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّی إِلَی الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ»

«پس برای آن دو، [گوسفندان را] آب داد. آنگاه به سوی سایه برگشت و گفت پروردگارا من به هر خیری که سویم بفرستی، سخت نیازمندم»

چنانچه در ملاقات‌ها کسی مضطر بود، قبل از اینکه او اظهار نیاز کند، ما نسبت به او خدمت‌رسانی داشته باشیم و منتظر درخواست او نباشیم.

سوره مبارکه قصص ـ آیه 76 تا 79

فَخَرَجَ عَلَی قَوْمِهِ فِی زِینَتِهِ قَالَ الَّذِینَ یُرِیدُونَ الْحَیَاهَ الدُّنیَا یَا لَیْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِیَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِیم (79)

«پس [قارون] با کوکبه خود بر قومش نمایان شد. کسانی که خواستار زندگی دنیا بودند گفتند: ای کاش مثل آنچه به قارون داده شده، به ما [هم] داده می‌شد، واقعاً او بهره بزرگی [از ثروت] دارد.»

خداوند در آیه 79 می‌فرماید: مردم وقتی قارون را با زینت‌هایش می‌دیدند می‌گفتند: ای کاش به ما نیز سرمایه‌ای به اندازه قارون داده می‌شد.

چنانچه فردی از تمول مالی برخوردار است، نباید در ارتباط با دیگران، همه موجودی‌اش را عرضه کند؛ بلکه باید رعایت حال طرف مقابل خود را بکند.

سوره مبارکه قصص ـ آیه 80

«وَقَالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَیْلَکُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَیْرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا وَلَا یُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ»

«و کسانی که دانش [واقعی] یافته بودند گفتند: وای بر شما برای کسی که گرویده و کار شایسته کرده، پاداش خدا بهتر است و جز شکیبایان، آن را نیابند.»

آیه می‌فرماید: اهل علم به مجرد اینکه دیدند ثروت قارون توجه مردم را به خود جلب کرده، به آن‌ها هشدار دادند و گفتند: وای بر شما، پاداش‌های خدا قابل مقایسه با ثروت قارون نیست.

از آداب ملاقات این است که اگر در جمعی حضور داشتیم که تمام توجهشان به دنیا معطوف بود، باید آن‌ها را متوجه و متنبه کنیم تا از این فضا خارج شوند.

سوره مبارکه احزاب آیه 28 تا 31

«یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَاهَ الدُّنْیَا وَزِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحًا جَمِیلًا» (28)

«ای پیامبر، به همسرانت بگو اگر خواهان زندگی دنیا و زینت آنید، بیایید تا مهرتان را بدهم و [خوش و] خرم شما را رها کنم.»

«وَإِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآخِرَهَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنکُنَّ أَجْرًا عَظِیمًا» (29)

«و اگر خواستار خدا و فرستاده وی و سرای آخرتید، پس به راستی خدا برای نیکوکاران شما، پاداش بزرگی آماده گردانیده است»

یَا نِسَاء النَّبِیِّ مَن یَأْتِ مِنکُنَّ بِفَاحِشَهٍ مُّبَیِّنَهٍ یُضَاعَفْ لَهَا الْعَذَابُ ضِعْفَیْنِ وَکَانَ ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرًا (30)

«ای همسران پیامبر، هر کس از شما مبادرت به کار زشت آشکاری کند، عذابش دو چندان خواهد بود و این بر خدا، همواره آسان است»

وَمَن یَقْنُتْ مِنکُنَّ لِلَّهِ وَرَسُولِهِ وَتَعْمَلْ صَالِحًا نُّۆْتِهَا أَجْرَهَا مَرَّتَیْنِ وَأَعْتَدْنَا لَهَا رِزْقًا کَرِیمًا (31)

«و هر کس از شما، خدا و فرستاده‌اش را فرمان برد و کار شایسته کند، پاداشش را دو چندان می‌دهیم و برایش روزی نیکو فراهم خواهیم ساخت.»

آیه در مورد نساء‌النبی است، قرآن می‌فرماید: شما مثل بقیه نیستید، اگر مبادرت به کار زشتی کنید، عذابتان دو برابر است و اگر اراده خیر کنید، پاداشتان دو برابر است.

در ملاقات‌ها باید توجه افراد را به ارزش‌ها و توانمندی‌هایشان جلب کرد و اراده متعالی آن‌ها را فعال نمود. اگر آنان از توانمندی‌های خود آگاه شوند، متوجه می‌شوند که خطای آنان می‌تواند بیش از بقیه مخرب باشد؛ به عبارت دیگر، ممکن است خطایی از شخصی صادر شود و بسیار قبیح نباشد، اما اگر همان خطا از این افراد صادر شود، بسیار ناپسند است.

سوره مبارکه سبأ ـ آیه 16 و 17

فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَی أُکُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَیْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ (16)

«پس روی گردانیدند و بر آن سیل [سد] عرم را روانه کردیم و دو باغستان آن‌ها را به دو باغ که میوه‌های تلخ و شوره‌گز و نوعی از کنار تنک داشت تبدیل کردیم.»

«ذَلِکَ جَزَیْنَاهُم به ما کَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِی إِلَّا الْکَفُورَ» (17)

«این [عقوبت] را به [سزای] آنکه کفران کردند به آنان جزا دادیم و آیا جز ناسپاس را به مجازات می‌رسانیم؟»

به افراد، اجازه ناشکری ندهیم، نه اینکه به آن‌ها مستقیماً گفته شود ناشکری نکنید، بلکه به آن‌ها نعمت‌هایشان یادآوری شود.

سوره مبارکه فاطر آیه 34

«وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکُورٌ»

«و می‌گویند: سپاس خدایی را که اندوه را از ما بزدود. به راستی پروردگار ما آمرزنده [و] حق‌شناس است.»

یکی از آداب ملاقات این است که افراد در ملاقات با همدیگر، گزارش خوبی‌ها را بدهند نه کاستی‌ها را. بهشتی‌ها هیچ‌گاه از مصیبت‌هایشان سخن نمی‌گویند، بلکه گفته می‌شود: الهی شکر که فلان مصیبت تمام شد.

قانونمان این است که در ملاقات‌ها معمولاً خبرهای ناخوشی به هم می‌دهیم، اما ادب ملاقات این است که با دادن خبرهای خوش، انرژی مثبت ایجاد کنیم و اگر کسی از وضعیت نامناسبی و یا از غصه‌ای سۆال کرد، در جواب گفته شود: الحمدلله که تمام شد و الان همه چیز خوب است.