درمان کینه از نظر قرآن

رذائل اخلاقی در نفس انسان همچون یک بیماری مانع از رشد وتعالی روح انسان می گردد. کینه توزی یکی از این رذائل اخلاقی است که انسان را همیشه در عذاب قرار می دهد و چنین فردی فکرش دائما مشغول به این است که چگونه از طرف مقابل انتقام بگیرد، غافل از این که فرد کینه ای هرگز نمی تواند در جهت کمال گام بردارد و طبق احادیث وارده از معصومین این افراد ازایمان بهره کافی نبرده اند.

کینه عبارت است از داشتن عداوت و دشمنیِ دیگران در دل،وانتظاربرای یک فرصت مناسب جهت انتقام.(۱) در قرآن و احادیث حضرات معصومین علیهم السلام موارد متعددی به عنوان عوامل کینه معرفی شده است:

۱- دل بیمار

در قرآن کریم یکی از عوامل زمینه سازکینه را، به بیمار دلان نسبت داده وفرموده :”أَمْ حَسِبَ الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ یُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغانَهُمْ “(۲)آیا کسانى که در دل هایشان مرضى هست، پنداشتند که خدا هرگز کینه آنان را آشکار نخواهد کرد؟

بیماردلان آنهایی هستند که ایمانشان ضعیف است و به نفاق گرایش می یابند. که به گواه تاریخ گروهی از کسانی که به پیامبر(صلی الله علیه و آله) ایمان آوردند از این دست بوده اند.

۲- وسوسه های شیطان

شیطان به عنوان اصلی ترین دشمن آدمی همیشه با خطواتش در صدد ضلالت انسان بوده و برای ایجاد تفرقه و دشمنی بین اهل ایمان کینه را در دلهای آنان نهادینه می کند.

۳- توقعات زیاد

حضرات معصومین(علیهم السلام) توقعات بیش از اندازه را نیزازعوامل کینه معرفی می کنند، حضرت علی (علیه السّلام) فرموده اند: “برادرت را با همان وضعی که دارد تحمل کن و زیاد سرزنش نکن؛ زیرا این کار کینه می آورد.”(۴)

۴- نداشتن فضیلت

بیان فضیلت در قبال کسی که آن فضیلت را ندارد موجب کینه توزی می شود. حضرت علی(علیه السّلام ): “بپرهیز از بیان علم نزد کسی که اشتیاقی به آن ندارد و از بیان مقام و شرافت گذشته در نزد کسی که گذشته افتخارآمیزی ندارد؛ زیرا این امر موجب کینه توزی او نسبت به تو می گردد.”(۵)

۵- سخن چینی

بدگویی و سخن چینی،از رذائلی است که منتهی به کینه می شود زیرا سخن چینی در نهایت آشکار می شود و به گوش کسی که از او بد گفته اند، خواهد رسید و همین امر، سبب ایجاد کینه و دشمنی خواهد شد. امیر مۆمنان علی (علیه السلام) می فرماید: “اِیّاکم والنمائم فَاِنَّها تُورثُ الضَغائن”(۶)؛ از سخن چینی بپرهیزید که کینه توزی می آورد. در برخی دیگر از روایت ها، شوخی های بی اساس و بدون مرز، از اسباب کینه توزی معرفی می شود. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید:”از شوخی بپرهیزید، زیرا بدخواهی می آورد و کینه بر جای می گذارد و دشنام کوچک به شمار می رود”(۷).

۶- جدال و خرده گیری از دیگران

جدال و خرده گیری از دیگران دوستی را از بین می برد و دشمنی به بار می آورد. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: “از ستیزه جویی در دین بپرهیزید؛ زیرا دل ها را از یاد خدا بازداشته، نفاق را به ارث می گذارد و کینه و دشمنی را زنده می کند.”(۸)

آثار کینه

۱- نابودکننده خوبی ها

امام على (علیه السلام): اَلغِلُّ یُحبِطُ الحَسَناتِ(۹)؛ کینه، خوبى ها را نابود مى کند.

۲- ایجاد فتنه

امام على (علیه السلام): سَبَبُ الفِتَنِ الحِقدُ(۱۰)؛ علت فتنه ها و آشوب ها کینه توزى است.

۳- ایجاد اندوه و عذاب

امام على (علیه السلام):اَلْحَقودُ مُعَذَّبُ النَّفْسِ، مُتَضاعَفُ لهَمِّ (۱۱)؛ کینه‏ توز، روحش در عذاب است و اندوهش دو چندان.

درمان کینه در قرآن

۱- بدی ها را با نیکی پاسخ گویید

خداوند در قرآن طریقه درمان کینه را بیان کرده آنجا که فرموده: “ادْفَعْ بِالَّتى‏ هِىَ احْسَنُ فَاذَا الَّذِى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَهٌ کَانَّهُ وَلِىُّ حَمیْمٌ”(۱۲) با نیکى، بدى را دفع کن، تا دشمنان سرسخت همچون دوستان، گرم و صمیمى شوند.

در این آیه خداوند، ما را متوجه می سازد که همه انسانها تشنه محبت هستند حتی کسانی که دلهایشان سرشار از کینه و عداوت است؛ بنابراین با محبت و نیکی می توان کینه ها را برطرف ساخت.

حضرت علی(علیه السّلام ): “بپرهیز از بیان علم نزد کسی که اشتیاقی به آن ندارد و از بیان مقام و شرافت گذشته در نزد کسی که گذشته افتخارآمیزی ندارد؛ زیرا این امر موجب کینه توزی او نسبت به تو می گردد”

۲- تقویت ایمان

قرآن ایمان را به عنوان مهمترین عامل زدوده شدن کینه از دل ها برمی شمارد؛ زیرا ایمان، بازگشت به فطرت است و شخصیت شخص را بازسازی می کند و به اعتدال رهنمون می سازد و از بیماری های روحی و روانی ایمن می کند. “وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ هُمْ فیها خالِدُونَ *وَ نَزَعْنا ما فی‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِل‏….”(۱۳)

و کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‏ اند – هیچ کسى را جز به قدر توانش تکلیف نمى‏کنیم – آنان همدم بهشتند [که‏] در آن جاودانند. و هر گونه کینه‏اى را از سینه‏ هایشان مى‏ زداییم.

۳- تقوا

قرآن پرهیزکاران و متقین را وعده بهشت و دوری از کینه داده است.” إِنَّ الْمُتَّقینَ فی‏ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ *ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنینَ*وَ نَزَعْنا ما فی‏ صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلى‏ سُرُرٍ مُتَقابِلین‏”(۱۴)

بی تردید، پرهیزگاران در باغها و چشمه‏ سارانند. با سلامت و ایمنى در آنجا داخل شوید. و آنچه کینه [و شایبه ‏هاى نفسانى‏] در سینه ‏هاى آنان است برکَنیم.

کلام آخر:

باید توجه داشت که همه لازم است در نتایج کینه ورزی تفکر کنند و بدانند کینه ثمره ای جز آتش اندوه و عذاب آخرت به همراه ندارد و باید سعی کرد این صفت زشت را که منجر به تفرقه و دشمنی می گردد با ایمان و بخشش و نیکی به دیگران از خود دور ساخت تا هم درعزت و آرامش زندگی کنند.

پی نوشت ها:

۱ـ احمد نراقی، معراج السعادت، ص ۲۰۰

۲ـ محمد/۲۹

۳ـ مائده/۹۰ و۹۱

۴ـ میزان الحکمه،ج۳،ص۱۲۲۱

۵ـ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص ۳۲۲، ح ۶۹۶

۶ـ صادق احسان بخش ، آثارالصادقین ، ج ۲۴، ص۴۱۹

۷ـ کافی ،ج۲،ص۶۶۵٫

۸ـ اخلاق الهی، آیت الله مجتبی تهرانی، ج ۴، ص۲۰۹

۹ـ غررالحکم، ج۱، ص ۱۶۸، ح۶۴۲۹

۱۰ـ همان، ج۴، ص ۱۲۱، ح۵۵۲۲

۱۱ـ همان، ح ۱۹۶۲

۱۲ـ فصلت/۳۴

۱۳ـ اعراف/ ۴۲ و ۴۳

۱۴ـ حجر/۴۵