قدیمی ترین ورزش ثبت شده ایران چیست؟

چوگان ، ورزشی کهن در میراث معنوی ایران

چوگان ورزشی کهن و اصیل در ایران‌زمین است. این ورزش امروزه جنبه جهانی پیدا کرده ولی ابتدا به صورت بازی که عنوانی نظامی و جنگی داشت و سوارکاران ایرانی، در آن استعداد اسب‌های جنگی خود را به نمایش می‌گذاشتند، شناخته می‌شد. قدمت این ورزش باستانی از زمان ساسانی محرض است.

تاریخچه چوگان

اسنادی در دست است که چوگان را کهن‌ترین بازی ورزشی جهان می‌شناسد زیرا بر دست‌نوشته‌ای که زمان آن نزدیک به ۶٠٠ سال پیش از میلاد مسیح است، بازی چوگانی میان ایرانیان و تورانیان گزارش شده است. این بازی و یا ورزش کهن ایران، در کتب ایرانی از “کارنامه اردشیر بابکان”  گرفته تا ترانه‌های مردمی و سروده‌های شاعران و سیاحان و سفرنامه‌های ایران بسیار آمده و جایگاه والا و نقش مهمی را در زندگی مردم بازی می‌کرده است.

نگاره‌ای از بازی چوگان، نماینده تاریخ چوگان در ایران 

برای نخستین بار در کارنامه اردشیر بابکان از چوگان نام برده شده و پس از آن تقریباً هیچ یک از شاعران و نویسندگان قدیم ایرانی را نمی‌توان یافت که به ترتیبی سخن از چوگان به میان نیاورده باشند. افسوس که این نوشته‌ها شیوه بازی چوگان را به روشنی بازگو نکرده‌اند.

برای نمونه در شاهنامه شمار بازیکنان چوگان چهارده تن گفته شده “در هر گروه هفت‌تن بازی می‌کنند و با ربودن گوی و رساندن آن به انتهای میدان برتری می‌یابند”.

قابوسنامه شمار بازیکنان را هشت نفر می‌نامد که شش تن میان میدان و دو تن دیگر در دو سر میدان جای می‌گیرند.

 چوگان بازان در نگارگری ایرانی 

گزیده‌ای از اشعار ایران زمین که به واژه‌ی چوگان اشاره کرده‌اند: 

بدانگه که گیرد جهان گرد و میغ   گل پشت چوگانْت گردد ستیغ (بوشکور)

شه هندوان باره‌ای برنشست    به میدان خرامید چوگان به دست (فردوسی)

ز چوگان او گوی شد ناپدید   تو گفتی سپهرش همی برکشید (فردوسی)

همه بزم و نخجیر بد کار اوی   دگر اسب و میدان و چوگان و گوی  (فردوسی)

سیاوش چنین گفت با شهریار   که کی باشدم دست و چوگان به کار (فردوسی)

ز من وز اهل دین میدانْت خالیست   بیفکن گوی و هین بگذار چوگان (ناصرخسرو)

سرگشته چو گوی شد دل من تا زلف تو گشت همچو چوگان (رشیدالدین وطواط)

مرا چون گوی سرگردان اگر دارد عجب نبود چنین گوئی که الا زخم چوگان را نمی‌شاید (مجیر بیلقانی)

       دلت خاقانیا زخم فلک راست        که آن چوگان جز این گوئی ندارد  (خاقانی)

هرکه چوگان سر زلف تو دید          همچو گوئی بر سر چوگان بماند(خاقانی)

همچو گوئی مانده در چوگان چنین     چند خواهم بود سرگردان چنین ؟ (عطار)

من چو گوئی پا و سر گم کرده ام تا تو مرا زلف بفشانی و پس از حلقه چوگانی دهی (عطار)

پای را بربست و گفتا گو شوم در خم چوگانْش غلطان می‌روم (مولوی)

بچندین حیلت و حکمت که گوی از همگنان بردم   به چوگان‌ها نمی‌افتد چنین گوی زنخدانی (سعدی)

ز خلق گوی لطافت تو برده‌ای امروز  که دل بدست تو گویی است در خم چوگان (سعدی)

چوگان حکم در کف و گوئی نمیزنی      باز ظفر به دست و شکاری نمیکنی (حافظ)

گوی زمین ربوده چوگان عدل اوست  دامن کشیده گنبد نیلی حصار هم (حافظ)

ای صبا با ساکنان شهر یزد از ما بگوی     ای سر حق ناشناسان گوی چوگان شما (حافظ)

اثر نگارگری، نمایش‌دهنده بازی چوگان

ثبت جهانی چوگان

جمهوری آذربایجان در دوازدهم آذر ماه سال ۱۳۹۲ شمسی تصمیم داشت چوگان را در یونسکو به نام خود ثبت کند اما درخواستش در هشتمین نشست کمیته میراث ناملموس یونسکو در باکو پذیرفته نشد و تنها این کشور توانست بازی محلی قره‌باغ را به عنوان چوگان آذربایجانی ثبت کند.

ابوالفضل قارایف نماینده جمهوری آذربایجان در حاشیه این اجلاس ضمن تشکر از حساسیت کشورهای مختلف به‌ خصوص نسبت به ثبت بازی چوگان گفت:

چوگان یک بازی مشترک منطقه‌ای و یک میراث مشترک فرهنگی است و همه کشورها از جمله ایران می‌توانند در ثبت مشترک جهانی آن سهیم باشند.

بیشتر بخوانید :

• چوگان ایران و کمانچه در آذر ماه امسال ثبت جهانی می شود
• تایید پرونده های کمانچه و چوگان برای ثبت جهانی

پرونده ثبت جهانی «چوگان» به یونسکو ارسال شد

پرونده نامزدی ثبت جهانی چوگان به یونسکو ارسال شد تا مرکز میراث جهانی یونسکو، تصمیم نهایی خود را در اجلاس سال ۲۰۱۷ نسبت به جهانی شدن این بازی اعلام کند.

تهیه پرونده این بازی همزمان با نامگذاری شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس)، به مناسبت نام روز جهانی محوطه‌ها و یادمان‌ها با عنوان «میراث ورزش» صورت گرفته است که هر ساله هدفی را در قالب عنوان یا شعار برجسته می‌کند.

 میراث‌های ورزشی، جنبه‌ای از خلاقیت‌های انسانی است که به کیفیت‌های فرهنگی توجه می‌کند. تاریخ ورزش با فرهنگ‌های کهن گره خورده است و به لحاظ ارزش‌های برجسته آن است که شاهد توسعه معماری، هنر و فناوری‌های مرتبط با آن در طول اعصار هستیم.

 مسئول تهیه ثبت این پرونده با اشاره به اینکه این بازی در مناطق مختلف کشور برگزار می‌شود، افزود:

در طول ۳۴ سال گذشته انجمن‌های چوگان در چهار منطقه تهران، قزوین، کرج و اصفهان و همچنین انجمن مرکزی چوگان در تهران تاسیس شده است.

فدراسیون چوگان با این هدف که در شهرهایی چون قزوین و اصفهان که پیشینه قدیمی در این ورزش باستانی دارند، خواستار  ساخت المان‌هایی در سطح شهر برای معرفی بیشتر این ورزش باستانی شده است که هم‌اکنون سازمان زیباسازی شهرداری اصفهان نیز نماد ویژه‌ای را به نام این ورزش کهن ایرانی طراحی، اجرا و در شهر نصب کرده است.

 جشنواره ملی نوروزی چوگان در قزوین و اصفهان 

در نوروز، هر ساله جشنواره چوگان در قزوین و اصفهان در محل قدیمی بازی چوگان برگزار می‌شود. هر ساله هیئت‌های این ورزش باستانی با به تن کردن لباس‌های سنتی، این بازی مهیج و جذاب را به نمایش عموم مردم درمی‌آورند.

بازی چوگان در قزوین 

جشنواره  نوروزی چوگان در قزوین

جشنواره نوروزی چوگان در قزوین

هیئت چوگان اصفهان 

بازی چوگان در میدان نقش جهان اصفهان 

و در نهایت پس از سه سال تلاش گسترده و رایزنی‌های بین‌المللی و همکاری نزدیک وزارت ورزش و جوانان و سازمان میراث فرهنگی رشته چوگان به‌نام ایران در دوازدهمین اجلاس کمیته بین‌الدول کنوانسیون حفاظت از میراث ناملموس یونسکو در کره جنوبی با آرای قاطعی به نام جمهوری اسلامی ایران ثبت جهانی شد.